Belarus heeft negen miljoen inwoners en is gelegen tussen Polen, Litouwen, Letland, Oekraïne en Rusland. De voormalige Sovjetrepubliek wordt inmiddels bijna 30 jaar met harde hand geregeerd door machthebber Aleksandr Loekasjenko. Door velen wordt het land ‘de laatste dictatuur van Europa’ genoemd. In augustus 2020 gingen na de zoveelste gefalsificeerde presidentsverkiezingen honderdduizenden Belarussen de straat op. Drie jaar na dato rekent het regime af met het muzikale geweten van de toenmalige protesten; drie rockmuzikanten uit de provincie die zich ‘Tor Band’ noemen.
Tor Band bestaat sinds 2017. Ze zingen zowel in het Russisch, als in het Belarussisch, een Oost-Slavische taal met invloeden uit het Pools en Oekraïens. Het collectief dat zich niet laat vastpinnen op één stijl wordt gevormd door zanger en gitarist Dmitri Halavacz, drummer Yauhen Burlo en bassist Andrei Jaremtschyk. De songs ‘Zjive’ - voor ‘Zjive Belarus’ (‘Leve Belarus’) - de slogan van de protestbeweging - en ‘My Ne Narodets’ (‘Wij zijn geen klootjesvolk) - geïnspireerd door een denigrerende uitspraak van Loekasjenko over de bevolking – werden vaste muzikale begeleiders tijdens de hete zomer van 2020. In de maanden daarna dook de band de studio in en nam het album ‘Finita La Commedia’ op.
De muzikanten komen uit het provinciestadje Rahachow gelegen aan de Dnjepr in het oosten van het land. Toen Belarus nog een Sovjetrepubliek werd de plaats met zijn 32.000 inwoners als welvarend beschouwd. Hoewel de communistische utopie buiten reikwijdte was, bevonden er zich talloze fabrieken die volop werk boden. Tegenwoordig zijn de meeste bedrijven gesloten. Jonge mensen trekken weg naar steden als Homel, Mahiljov, Minsk of een van de metropolen in Rusland. De centrale verkeersader in de stad heet nog steeds Leninstraat. Nieuwe inwoners komen alleen nog uit de omliggende dorpen waar niet alleen werkgelegenheid, maar ook supermarkten ver te zoeken zijn.
Menselijkheid
In 2021 waren de muzikanten nog in vrijheid. Zo kon de inmiddels 40-jarige Dmitri in een toenmalig gesprek vertellen hoe Tor Band de ultieme Belarussische protestband werd. ‘Onze teksten zijn zeer toegankelijk, omdat we met gewone mensen omgaan. We zingen wat het volk denkt: “We zijn geen kudde, geen schorem, geen lafaards, we zijn het levende volk, wij zijn Belarussen.” Dat zijn woorden die dicht bij de mensen staan. Die hoef je niet uit te leggen. Er zitten geen metaforen of andere slimmigheden in.’
In augustus 2020 ontstond binnen de dictatuur ineens een brede volksbeweging zoals die in Belarus sinds het aantreden van Loekasjenko nog nooit had bestaan. ‘Een heel positief effect van de protesten is de wederzijdse hulp die is ontstaan. Zoiets hebben we in Belarus nog nooit gehad. Van hand- en spandiensten tot het delen van levensmiddelen. Zonder er iets voor terug te willen. Tijdens de protesten hebben we kunnen vaststellen hoe belangrijk het is menselijk te blijven. Maar natuurlijk zijn we ook kwaad. Veel dingen zijn niet te bevatten. Maar onze menselijkheid en onderlinge hulp is sindsdien iets heel dierbaars,’ aldus de zanger in een interview van twee jaar gelden.
Protestsongs
Hoewel de nadruk ligt op stevige rock met gitaar, drums en bas is de muziek van Tor Band nooit eenzijdig. Ook ballades op de akoestische gitaar, rap en uitgesproken catchy popsongs met piano-intro’s behoren tot het oeuvre. In elk democratisch land zou de band op de radio worden grijsgedraaid. De tekst vormt een belangrijk bestanddeel. Een meezinger met een hoog stadiongehalte is het Russischtalige lied ‘Oechodi’ (ga weg). In de begindagen van de protesten zongen zelfs de allerjongste Belarussen:
“Ga weg! In rust, vrede en kalmte
Ga weg! We vinden zelf mensen die het waard zijn
Ga weg! Dit is de tijd van de dapperen, niet van de lafaards
Ga weg! Het is de wil van de Belarussen”
Ook het lied ‘Batka’ (vader) zoals Loekasjenko zich door zijn staatsmedia graag laat noemen, spreekt boekdelen:
“Ik zal nooit degene vader noemen
die zijn honden losliet
op mijn moeder en mijn kleine zusje
op mijn trouwe broers
degene die als vijand beschouwt
het beste deel van mijn land
die wapens gebruikte tegen bloemen
zal nooit mijn vader zijn”
Repressie
Na de uiteindelijke onderdrukking van de straatprotesten begon het net zich langzaam te sluiten rond de oppositie in Belarus. Justitie kreeg de handen vrij om af te rekenen met alle overgebleven andersdenkenden. De laatste mensenrechtenorganisaties en onafhankelijke media werden in 2022 verboden. Honderden journalisten, activisten, maar vooral doodgewone mensen die verandering wilden, verdwenen achter tralies. Enkelen stierven in de kampen. Een van hen was de 50-jarige Vitold Ashurak. De officiële versie luidde hartaanval. Volgens lotgenoten in het kamp van Sklou werd hij getreiterd en gefolterd door het bewakingspersoneel, omdat hij er de voorkeur aan gaf Belarussisch te spreken.
Tot in Rusland werden Belarussen opgespoord die de protesten zouden hebben ondersteund. De kickbokskampioen Alexey Kudin vluchtte naar Rusland na agenten op een demonstratie omver te hebben gekegeld. In Moskou werd hij opgepakt en na enkele maanden teruggestuurd. In Belarus verdween hij voor twee jaar in een kamp. Inmiddels is de vechtsporter weer op vrije voeten. Yana Pinchuk werd in Sint-Petersburg gearresteerd en na een halfjaar in de cel uitgeleverd wegens vermeende deelname aan een chat over de protesten. In haar vaderland werd ze veroordeeld tot maar liefst 12 jaar kampstraf. De 26-jarige jonge vrouw zit onder schrijnende omstandigheden gevangen in detentiecentrum nummer 1 in Minsk.
Arrestatie
Eind oktober 2022 vond Loekasjenko’s repressieapparaat zijn weg naar de provincie. Met veel bombarie werden de drie muzikanten opgepakt door speciale politie-eenheden. Tijdens een huiszoeking werd de gitaar van frontman Dmitri als bewijsmiddel in beslag genomen. Alles werd overhoop gehaald en zelfs Yulia en Anya moesten mee. Ze kwamen respectievelijk na een boete en 15 dagen detentie vrij. De muzikanten zelf werd lidmaatschap van een extremistische formatie en belediging van machthebber Loekasjenko ten laste gelegd. Ook zouden ze met hun songs tot ‘sociale haat’ hebben opgeroepen.
Volgens een van de versies zou een ex-collega van het cultureel centrum wraak hebben willen nemen op Yauhen. Ze zou hem ondankbaar hebben gevonden, omdat hij ontslag had genomen. Zelf zou de medewerkster daardoor meer werk hebben moeten doen. Die aangifte zal dan de druppel zijn geweest die de emmer deed overlopen, want tijdens gesprekken na zijn interview van 2021 gaf Dmitri aan geen commentaar te willen geven op nieuwe veroordelingen. ‘Je zult niemand kunnen vinden die daar iets over willen zeggen. Het is te gevaarlijk. Ieder van ons staat op de zwarte lijst,’ aldus de muzikant begin 2022.
Veroordelingen
Inmiddels zitten de muzikanten al bijna een jaar vast in detentiecentrum nummer 3 van de stad Homel. Yauhen kon zich volgens een ex-celgenoot alleen nog op krukken bewegen. Hij zou de meeste tijd in de ziekenboeg van de gevangenis liggen. Bij de 32-jarige geluidstechnicus werd bovendien een oncologische ziekte vastgesteld die niet kan worden behandeld onder de huidige omstandigheden. Pakketten met voedsel en medicijnen die vrijwilligers in naam van de mensenrechtenorganisatie ‘Vjasna’ (lente) naar de gevangenis brachten, werden geweigerd. De bandleden zouden niet bij elkaar in de cel zitten.
Achter gesloten deuren nam justitie meer dan een anderhalve maand tijd voor bepaling van de strafmaat voor het muzikale geweten van de protesten van 2020. Uiteindelijk velde de rechter zijn buitengewoon harde oordeel op 31 oktober. Dmitri zal voor negen jaar naar een strafkamp moeten. Yauhen werd tot acht jaar en Andrei tot zeven jaar en zes maanden veroordeeld. Alle drie kregen bovendien een boete van 100 minimale maandlonen. De mobiele telefoons van de bandleden werden geconfisqueerd ‘als bijdrage aan het staatsbudget’.
In de videoclip bij het lied ‘Pizdjozj’ (‘gelul’) is een grafzerk te zien waarop de band al in 2020 de einddatum van het regime Loekasjenko voorspelde. Als de prognose klopt, zal de dictator nog ver voor het verstrijken van hun straf het tijdelijke voor het eeuwige verwisselen. Voor de overgrote meerderheid van de Belarussen zal die gebeurtenis een volksfeest waard zijn. Als het even meezit, kunnen Dmitri, Yauhen en Andrei dan in alle vrijheid voor de muzikale begeleiding gaan zorgen.
Reactie plaatsen
Reacties